ERTELEMECİLİK

Giriş

Öğrencilerinin çoğu, zaman zaman ders çalışmayı, ödev teslimini veya sınav hazırlığını ertelediklerini kabul eder. Ancak bu durum kronik hale geldiğinde, bireyin akademik başarısını ve psikolojik sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir. Bu yazıda, akademik ertelemecilik kavramı, belirtileri, nedenleri, çeşitli psikolojik kuramların konuya yaklaşımı ve özellikle bilişsel davranışçı kuram çerçevesinde çözüm önerileri detaylı olarak ele alınacaktır.

Akademik Ertelemecilik Nedir?

Akademik ertelemecilik, bireyin bir akademik görevi yerine getirmeyi sistematik olarak geciktirmesi ve bu geciktirme sonucunda stres, suçluluk ve performans düşüklüğü yaşamasıdır (Steel, 2007). Bu, yalnızca "tembellik" değildir; bilinçli ya da bilinçsiz birçok psikolojik ve çevresel faktörün sonucu olarak ortaya çıkar.

Akademik Ertelemeciliğin Belirtileri

Akademik ertelemecilik, genellikle şu belirtilerle kendini gösterir:

• Son dakika çalışmaları: Ödevlerin veya projelerin teslim tarihine birkaç saat kala yapılması.

  
  

• Zaman yönetiminde zorluk: Planlı çalışmalarda tutarlılık sağlayamama.

  
  

• Motivasyon eksikliği: Başlama isteğinin düşük olması.

  
  

• Düşük öz yeterlik: Görevi başarabileceğine dair inancın zayıf olması.

  
  

• Ertelemenin rasyonelleştirilmesi: "Daha çok zamanım var", "En iyi baskı altında çalışırım" gibi bahaneler.

Akademik Ertelemeciliğin Nedenleri

1. Bireysel Faktörler

• Düşük öz disiplin

• Perfeksiyonizm

• Kaygı düzeyi

• Düşük öz yeterlik algısı (Bandura, 1997)

  
  

2. Çevresel Faktörler

• Akademik ortamın destekleyici olmaması

• Aile baskısı veya ilgisizliği

• Dijital dikkat dağıtıcılar

  
  

3. Motivasyonel Faktörler

• Görevin anlamlı bulunmaması

• Hedef belirlemede yetersizlik

Kuramların Akademik Ertelemeciliğe Yaklaşımı

1. Psikanalitik Kuram

Freud’a göre erteleme, bilinçdışı çatışmaların bir yansımasıdır. Kişi, başarıyı hak etmediğine inanıyorsa görevden kaçınarak bunu sabote edebilir (Ferrari, 2001).

2. Davranışçı Kuram

Davranışçılara göre erteleme, kısa vadeli rahatlamanın pekiştirilmesiyle öğrenilen bir davranıştır. Ödevden kaçma anında kaygıyı azaltır, bu da davranışın tekrarını tetikler.

3. Bilişsel Kuram

Bu yaklaşım, bireyin düşünce kalıplarına odaklanır. Erteleyici bireylerde sıklıkla "Mükemmel yapmalıyım", "Başaramazsam rezil olurum" gibi işlevsiz düşünceler görülür (Ellis & Knaus, 1977).

4. Bilişsel Davranışçı Kuram (BDT)

BDT’ye göre akademik ertelemecilik, işlevsiz inançların (örneğin: “Yetersizim”) ve kaçınma davranışlarının etkileşimiyle sürer. Müdahalelerde bu düşünce kalıpları sorgulanır ve yeniden yapılandırılır (Solomon & Rothblum, 1984).

Bilişsel Davranışçı Kurama Göre Akademik Ertelemecilik

BDT, ertelemeciliği düşünce-duygu-davranış döngüsü içinde ele alır. Öğrenci, bir görevle karşılaştığında “Bu çok zor, yapamayacağım” gibi olumsuz otomatik düşünceler geliştirir. Bu düşünceler kaygı yaratır ve birey rahatlamak için görevi erteler. Bu döngü sürdükçe, kaygı artar, öz güven azalır ve performans düşer.

BDT uygulamalarında:

• Otomatik düşünceler sorgulanır (“Gerçekten yapamayacak mıyım?”),

  
  

• Alternatif düşünceler geliştirilir (“Zor olabilir ama adım adım ilerleyebilirim”),

  
  

• Davranışsal deneyler yapılır (küçük görevlerle başlamak),

  
  

• Zaman yönetimi becerileri öğretilir.

Akademik Ertelemecilik Nasıl Azaltılır?

1. Zaman Yönetimi Eğitimi

   Planlama, önceliklendirme ve mola teknikleri etkili olabilir (Macan et al., 1990).

   
   

2. Hedef Belirleme

   SMART (Özgül, Ölçülebilir, Ulaşılabilir, Gerçekçi, Zamanlı) hedefler oluşturulmalı.

   
   

3. BDT Müdahaleleri

   Bilişsel yeniden yapılandırma, öz-yeterlik artırımı, görev analizi gibi teknikler uygulanabilir.

   
   

4. Çevresel Düzenlemeler

   Dikkat dağıtan uyaranlar azaltılmalı. Destekleyici akademik ortam sağlanmalı.

   
   

5. Öz İzleme ve Pekiştirme

   Kişi kendi davranışlarını kaydetmeli ve olumlu ilerlemeleri ödüllendirmeli.

   
   

Sonuç

Akademik ertelemecilik, sadece "zamanı iyi kullanamama" değil; bilişsel, duygusal ve davranışsal boyutları olan karmaşık bir durumdur. Bu durumun farkına varmak, altında yatan inançları sorgulamak ve gerekirse profesyonel destek almak, öğrencilerin akademik yaşamlarında daha başarılı ve sağlıklı olmalarını sağlayacaktır. Bilişsel Davranışçı Terapi teknikleri bu konuda oldukça etkili ve uygulanabilir yöntemler sunmaktadır.

Kaynakça

• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman.

• Ellis, A., & Knaus, W. J. (1977). Overcoming procrastination. New York: Institute for Rational Living.

• Ferrari, J. R. (2001). Procrastination as self-regulation failure of performance: Effects of cognitive load, self-awareness, and time limits on ‘working best under pressure’. European Journal of Personality, 15(5), 391–406.

• Macan, T. H., Shahani, C., Dipboye, R. L., & Phillips, A. P. (1990). College students' time management: Correlations with academic performance and stress. Journal of Educational Psychology, 82(4), 760–768.

• Solomon, L. J., & Rothblum, E. D. (1984). Academic procrastination: Frequency and cognitive-behavioral correlates. Journal of Counseling Psychology, 31(4), 503–509.

• Steel, P. (2007). The nature of procrastination: A meta-analytic and theoretical review of quintessential self-regulatory failure. Psychological Bulletin, 133(1), 65–94.